Maluch z logo mercedesa?

Przyglądamy się kilku typowym przypadkom użycia logotypów, wizerunków znanych osób czy postaci z popkultury w codziennym życiu.

To, co powszechne nie zawsze jest zgodne z prawem.

Wielu miłośników motoryzacji marzy o własnym Mercedesie, ale możliwości finansowe nie zawsze pozwalają na realizację takich tęsknot. Pomysłowi kierowcy nie rozstają się jednak z marzeniami. Pewnie dlatego na ulicach miast możemy spotkać Fiata 126p z logo Mercedesa na masce. Część z nich na pewno robi to dla żartu. Wydaje się, że takie „ozdabianie” samochodu nikomu nie szkodzi, ale czy jest zgodne z prawem?

Logo, mające najczęściej formę znaku graficznego lub słowno-graficznego, jest chronione przez prawo autorskie, jeżeli spełnia przesłanki uznania go za utwór, czyli jest na tyle oryginalne, że można je uznać za przejaw twórczej działalności projektanta. Korzystanie z utworów chronionych przez prawo autorskie zasadniczo wymaga zezwolenia twórcy lub podmiotu, któremu przysługują do niego autorskie prawa majątkowe. Od tej ogólnej zasady prawo autorskie przewiduje kilka wyjątków, do których należy dozwolony użytek osobisty. Zatem, kiedy motywacją dla wykorzystania logo marki samochodowej jest jedynie ozdobienie naszego pojazdu, prawnie dopuszczalne będzie powołanie się na ww. rodzaj dozwolonego użytku, co sprawia, że uzyskanie zezwolenia od twórcy/podmiotu uprawnionego nie będzie konieczne. Zgodnie bowiem z art. 23 Ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, można bez zezwolenia twórcy korzystać z rozpowszechnionych już utworów, w zakresie własnego użytku osobistego.

Jeśli jednak będziemy chcieli ten pomysł przekuć w biznes i sprzedawać Maluchy z logo Mercedesa, konieczne może okazać się uzyskanie zezwoleń od twórców logo lub właściciela marki Mercedes. Znaki słowne czy też słowno-graficzne, które stanowią oznaczenie marek samochodowych, oprócz ochrony prawno-autorskiej są najczęściej także chronione przez prawo własności przemysłowej, jako znaki towarowe. O ile w przypadku wykorzystania logo dla oznaczenia własnego samochodu przepisy dotyczące praw ochronnych na znak towarowy nie będą nas zasadniczo ograniczać, to w przypadku chęci sprzedaży takiego egzemplarza, może okazać się, że niezbędne będzie również uzyskanie zgody od właściciela prawa ochronnego na dany znak towarowy. 

Podobnie sytuacja będzie wyglądać w odniesieniu do innych sposobów wykorzystania logotypów znanych marek. Można legalnie naszyć sobie na koszulkę lub czapkę znaczek ulubionej marki albo nakleić na komputer logo marki innego producenta elektroniki pod warunkiem, że będziemy to robili dla siebie lub naszych bliskich (rodzinie lub przyjaciołom). Jeżeli jednak zrobione przez nas koszulki spodobają się sąsiadom czy dalszym znajomym, którzy będą chcieli zamówić u nas podobne egzemplarze, to nawet jeżeli nie będziemy zarabiać na ich wykonaniu, dla legalności takiej działalności niezbędne będzie uzyskanie zezwoleń od podmiotów, które są uprawnione z tytułu autorskich praw majątkowych do danego logotypu oraz wynikających z prawa własności przemysłowej, o ile są nią objęte. W przypadku znanych marek, najczęściej ich właściciele nabywają autorskie prawa majątkowe od projektantów (twórców) logo, dlatego to do nich warto zwrócić w pierwszej kolejności z prośbą o zgodę na wykorzystanie interesującego nas znaku na szerszą skalę niż dozwolony użytek osobisty.

Czy na powieszenie zdjęcia modela/modelki w oknie ciężarówki konieczna jest zgoda osoby na zdjęciu i fotografa?

Analizując konieczność uzyskania zgody fotografa (lub innego podmiotu uprawnionego) na wykorzystanie (we wskazany w pytaniu sposób) zdjęcia, przyjmując, iż interesująca nas fotografia spełnia przesłanki uznania jej za utwór w rozumieniu prawa autorskiego (czyli m.in. cechuje się twórczym i indywidualnym charakterem) należy uznać, że zasadniczo, posiadanie ww. zgody nie będzie konieczne, o ile sposób wykorzystania zdjęcia mieści się w ramach dozwolonego użytku osobistego. Natomiast kwestia uzyskania pozwolenia gwiazdy na rozpowszechnianie jej wizerunku jest już bardziej złożonym zagadnieniem. Prawo autorskie uzależnia bowiem możliwość rozpowszechnienia cudzego wizerunku od uzyskania zezwolenia osoby na nim przedstawionej. Nie dotyczy to m.in. osób, które otrzymały wynagrodzenie za pozowanie. W praktyce jednak, możliwość ustalenia przez kierowcę TIR-a, czy w danym przypadku modelka otrzymała wynagrodzenie czy też nie, wydaje się znikoma. Nie można również zapominać, że oprócz ochrony przewidzianej przez prawo autorskie, wizerunek stanowi jedno z dóbr osobistych człowieka, chronionych przez Kodeks cywilny. Warto zatem uwzględnić również kontekst, w jakim rozpowszechniany jest wizerunek - jeżeli bowiem umieścimy plakat w sposób, który mógłby naruszać cześć czy dobre imię bohatera/bohaterki fotografii, musimy liczyć się z odpowiedzialnością cywilną.

Minonkowe torty i Ryan Gossling na ścianie zakładu fryzjerskiego

Niezwykłą popularnością cieszą się ostatnio torty z podobiznami postaci z bajek lub logotypem klubu piłkarskiego. Czy cukiernia może je przygotować na zamówienie klienta? 
Co prawda przepisy prawa autorskiego, regulujące kwestie dozwolonego użytku osobistego, wprost nie rozstrzygają kto może technicznie dokonać zwielokrotnienia utworu chronionego przez prawo autorskie. Przyjmuje się jednak, że faktycznie może to zrobić także podmiot zawodowo zajmujący się świadczeniem danego rodzaju usług, jeśli osoba zlecająca będzie go wykorzystywać właśnie w ramach dozwolonego użytku osobistego (analogiczna jest sytuacja kopiowania książki na własny użytek w punkcie ksero). Natomiast reklamowanie cukierni zdjęciem tortu z postacią z bajki, której „wizerunek” jest objęty ochroną prawa autorskiego, wykracza już poza ramy dozwolonego użytku, o którym mowa w przepisie art. 23 Ustawy o prawie autorskim i wymagać będzie uzyskania zezwolenia podmiotu uprawnionego z tytułu autorskich praw majątkowych. W przypadku popularnych postaci bajkowych i logo klubów piłkarskich należy również sprawdzić czy nie są one chronione przez prawo własności przemysłowej, np. jako znaki towarowe. Dlatego też dla legalnego ich wykorzystania, konieczne może okazać się uzyskanie nie tylko zezwolenia wymaganego przez prawo autorskie, ale także od właścicieli prawa ochronnego na dany znak towarowy. 

Czy fryzjer może wieszać w swoim zakładzie zdjęcia gwiazd muzyki i filmu jako stylistyczną inspirację dla klientów?

W tym przypadku odpowiedź będzie uzależniona m.in. od tego, skąd pochodzi zdjęcie powieszone w zakładzie fryzjerskim. Jeżeli np. z katalogu lub prasy branżowej dla fryzjerów, może być ono udostępnione na licencji pozwalającej na wykorzystanie w celach reklamowo-poglądowych. Natomiast w przypadku wyciętych z gazet zdjęć gwiazd muzyki czy filmu, które zostały wykonane w innych celach/kontekstach, wywieszenie takiego zdjęcia wymaga – w przypadku fotografii chronionych przez prawo autorskie – uzyskania zgody fotografa lub agencji, która dysponuje do niego autorskimi prawami majątkowymi, a także zgody gwiazdy - chyba że fotografia została wykonana w czasie wykonywania przez nią funkcji publicznych (np. na premierze filmowej) albo otrzymała ona wynagrodzenie za pozowanie do zdjęcia. We wskazanym w pytaniu przypadku nie ma podstaw do powołania się na dozwolony użytek osobisty, bo cel wykorzystania jest bez wątpienia związany z prowadzoną przez fryzjera działalnością gospodarczą.

Autor: Sara Dobrzańska, prawnik w Fundacji Legalna Kultura
https://legalnakultura.pl/pl/prawo-w-kulturze/prawo-w-praktyce/news/2722,maluch-spod-znaku-mercedesa-jak-prawo-autorskie-dziala-w-zyciu-codziennym