Nel jako wariant Alicji w krainie czarów

To swoisty film grozy na motywach wiktoriańskich. Najnowszy film reżysera Alicja w krainie Czarów, ukazuje tę bohaterkę jako dziewczę o bogatej wyobraźni, bujniejszej niż  ..Nel stworzona przez Henryka Sienkiewicza.

Wiktoriańskie fascynacje

5 marca 2010 wszedł na ekrany polski film, który uosabia współczesny tęsknoty z pogranicza pop-kultury i kultury wysokiej, a mianowicie "Alicja w krainie czarów" w reżyserii Tima Burtona, twórcy wyraźnie zafascynowanego epoką wiktoriańska, o czy świadczy także jego w pełni animowana "Gnijąca panna młoda", oraz epoki bliskie, tak jak w filmie "Jeździec bez głowy" przełom wieku XVIII i XIX. Jednak niewątpliwie utwory dla dzieci są rzadsze niż krwawe filmy dla dorosłych.

Utwór literacki "Alicja w Krainie Czarów', podobnie jak "Piotruś Pan" to kwintesencja epoki wiktoriańskiej. Tak opisywane są narodziny tej książki. Pierwsze wydanie książki liczyło 2 tysiące egzemplarzy, zostało jednak zniszczone, gdyż Tenniel miał poważne zastrzeżenia, co do jakości druku (dziś znane są tylko 23 ocalałe kopie; 18 jest w posiadaniu różnych archiwów lub bibliotek, a pozostałe pięć jest w rękach prywatnych). Szybko na rynku pojawiło się kolejne wydanie, wydrukowane w grudniu tego samego roku, lecz noszące datę 1866. Cały nakład błyskawicznie wyprzedano. Niezwykła powieść stała się rozchwytywaną literacką sensacją, utworem popularnym wśród dzieci, i docenianym przez dorosłych. Był to także potężny sukces handlowy. Za życia autora sprzedało się prawdopodobnie ponad 180 tysięcy egzemplarzy książki, część wydań miała charakter piracki, trudny do oszacowania. Wśród pierwszych czytelników byli m.in. młody Oscar Wilde oraz królowa Wiktoria. Książka do dziś została przetłumaczona na 125 języków, miała po angielsku ponad 100 wydań. Powstały niezliczone adaptacje teatralne i filmowe.

Alicja w filmie Tima Burtona

Jak jest pokazana nowa filmowa Alicja wg pomysłu Tima Burtona? Czy jest dzieckiem, czy też już rozkwitającym seksualnie podlotkiem?
Gdyby dzisiaj żyła królowa Wiktoria i zobaczyłaby wykonaną częściowo przez grafików komputerowych ekranizację 'Alicji w Krainie czarów" Burtona, byłaby zapewne zachwycona, bo kochała i kolekcjonowała lalki. Jakby wiedzieli o tym ludzie z ekipy Tima Burtona i stylizowali postacie na lalki wiktoriańskie! Takie, jakie kolekcjonowała Królowa Wiktoria!
Dlaczego jednak jest też postać bardziej w stylu lalki Barbie, w jaką przekształca się grająca główną rolę młoda aktorka? Mamy do czynienia oczywiście z ekranizacją modernistyczną i w dodatku w dużej mierze będącą rezultatem pracy nad efektami komputerowymi postaci.
Głosy pod głównych bohaterów podłożyła plejada polskich gwiazd. Na przykład Małgorzta Kożuchowska użyczyła głosu dobrej Białej Królowej (w tej roli Anne Hathaway). Oprócz niej będziemy mogli usłyszeć między innymi głosy Katarzyny Figury (Czerwona Królowa - Helena Bonham Carter) i Cezarego Pazury (Szalony Kapelusznik - Johnny Depp).

Nobilitacja epoki królowej Wiktorii?

Nowy film fabularny "Młoda Wiktoria' w reż. Jean Marc Valle o miłości monarchini i księcia Alberta podbija stawkę w nobilitacji epoki wiktoriańskiej. Taką nobilitacją jest niedawny Oscar, czyli nagroda Amerykańskiej Akademii Filmowej dla tego filmu, wprawdzie tylko z sferze kostiumu filmowego. O jej 63-letnim panowaniu jest wiele anegdot, także prawdziwych. Mało  kto pamięta, jak wyglądała ceremonia jej koronacji (miała wtedy 19 lat), która była w sensie ceremoniału całkowicie nieskładna i nieudana, to jednak przyniosła jej... 63 lata panowania, a Imperium Brytyjskiemu panowanie nad światem aż do I wojny światowej.
Wiktoria zaprowadziła nawet pokój i to bez wojny w samym Afganistanie, Persji i Pakistanie na długie dziesięciolecia na przełomie XIX i XX wieku! Poradziła sobie z bandami grasującymi na dawnym szlaku jedwabnym Z czym dzisiaj nie umieją sobie poradzić prezydenci USA. Niestety Wiktoria nie zbudowała ani linii kolejowej ani... autostrady na tym szlaku i tak zostało do dziś.

Bardzo ciekawa jest epoka królowej z punktu widzenia obyczajowego, nigdy chyba nie było takiej oficjalnej sztywności i rygoru obyczajowego oraz tak wielu domów publicznej rozpusty. Każdy udany film o epoce wiktoriańskiej był w pewnym sensie głosem o wolności kobiet i mężczyzn w tamtej epoce. Musi pokazać zakuwanie i rozkuwanie kobiet z gorsetów. Najbardziej nośne artystycznie okazały wcześniejsze filmy w konwencji onirycznej, takie jak pamiętny "Piknik pod Wiszącą Skałą" w reżyserii Petera Weira (Australia 1974), który rozpoczyna niezwykła scena z dziewczętami z pensji dla dobrze urodzonych panienek, które pomagają sobie nawzajem wejść w gorsety.

Alicja w galerii

Oto dalsze działania współczesnej pop-kultury nawiązujące do stylu wiktoriańskiego. Znalazłem między innymi zdjęcia z sesji znanej modelki Małgorzaty Bela (grała tez role filmowe w "Ono" i "Karolu" filmie o Papieżu), nawiążujące do bohaterek filmów Tima Burtona w stylu Gnijącej panny młodej. W ten sposób moda i wątki wiktoriańskie trafiły dziś nawet do pop-kultury fotografii artystycznej ( top modelka Małgorzata Bela stylizowana jednocześnie na królika Playboya i królika z wiktoriańskiego z utworu Alicja w Krainie Czarów)

Do współczesnych galerii sztuki trafiła także sama postać Alicji stworzona przez Lewisa. Wystawa. Katarzyna Widmańska "Alicja w Krainie Czarów" w krakowskiej Galerii Pauza (styczeń luty 2010), przenosi w oniryczną rzeczywistość bohaterki utworu Carrola. Katarzyna Widmańska, absolwentka Instytutu Sztuki AP w Krakowie, zajmuje się fotografią portretu, aktu i mody. Inspiracje czerpie z malarstwa i fotografii przełomu XIX i XX wieku To Alicja "dorosła", pełna kobiecości, poprzez którą patrzy ona na utwór Carrola. Niemal wszyscy bohaterowie są w jej interpretacji kobietami lub wskutek zabiegów artystki dostrzec w nich można pierwiastek kobiecy. Zwariowany Kapelusznik, pan Gąsienica, Król Kier i inni zostają dodatkowo otoczeni aurą zagadkowego niepokoju, dzięki czemu "Alicja w Krainie Czarów” nabiera intrygującego i mrocznego charakteru..

Pantalony królowej Wiktorii

Stroje dzieci z epoki wiktoriańskiej z dzisiejszego punktu widzenia wydają się szczególnie brzydkie i niefunkcjonalne. Staś w myśliwskim stroju jeszcze ujdzie, ale Nel w pantalonach takich, jakie nosiła królowa Wiktoria wydają się dzisiaj naprawdę śmieszne. Pantalony królowej z racji tuszy monarchini w późniejszym wieku były rzeczywiście wielkie, Nel - szczupłe. Ale dokładnie takie same. Królowa Wiktoria ubierała czarne suknie i gorset i wszystkie arystokratki z epoki zrobiły to samo. Nawet te, które nie musiały maskować swojej urody... Czy jest swoista moda na wariacje a nawiązujące do epoki wiktoriańskiej, chyba tak, bo to także sfera projektów mody strojów damskich stylizowanych na epokę królowej Wiktorii. Suknie, nie tylko kobiet z jej epoki, także mundury wojskowe były piękne. Fryzury damskie wprawdzie, na co dzień spięte w koki, opierały się o długie włosy i warkocze, które rozpuszczone widziały tylko alkowy. To było piękne.

Ciekawe, że najbardziej oniryczne utwory literackie dla dzieci w dziejach, czyli Piotruś Pan i Alicja w Krainie Czarów powstały w epoce wiktoriańskiej. Oczywiście każda baśń, czy bajka, nawet ta "realistyczna’, od Ezopa po Andersena, to dzieło rozgrywające się w jakiejś w sferze wyobraźni. Jednak te dwa utwory otwarły nieznana dotychczas dla baśni krajobraz wielu wymiarów rzeczywistości, w tym tej po drugiej stronie lustra. W jeszcze wyższe sfery wszedł Mały książę. Ale i nasze poletko literackie tamtej epoki zawiera zaskakujące przykłady. Nikt też nie spojrzał na napisane oczywiście już po śmierci Królowej Wiktorii W pustyni i w puszczy Henryka Sienkiewicza jak de fakto dzieło oniryczne, a nie realistyczne. Daje to zupełnie nową perspektywę interpretacji, możliwej do przyjęcia wbrew pozorom. Czyż nie jest Nel swoistym wariantem w Alicji w Krainie czarów? W krainie niezwykłych ocaleń z rak krwiożerczych Arabów i bardziej przyjaznych Murzynów...

Nel Rawlison jako Alicja?

Wyobraźmy sobie wersję musicalową powieści Henryka Sienkiewicza. Niewątpliwie jest ona możliwa w wersji realistycznej, ale także w wersji onirycznej, sennej, jako sen głównej bohaterki, małej Angielki Nel Rawlison przeniesionej w koszmarnym śnie do dzikiej Afryki. Można sobie wyobrazić modernistyczną, musicalową wersję historii Nel, która ucieka na latającym dywanie. Pojawiła się taka postać w moim filmie "Sienkiewicz 1908. Piknik pod Jurajską Skałą" www.zakochanysienkiewicz.pl

Szkoda, że Sienkiewicz sam nie wpadł na pomysł napisania scenicznej, musicalowej, wersji swojej powieści podróżniczej, której stulecie powstania będzie niebawem. Nie ukrywam, że jestem na bardzo zaawansowanym etapie pisania takiej wersji W pustyni i w puszczy.. Bohaterowie trafiają do... Ale na razie to tajemnica. A propos? Co by powiedziała o bohaterach powieści Henryka Sienkiewicza po przeczytaniu W pustyni i w puszczy sama królowa Wiktoria, która zmarła jednak na 6 lat przed napisaniem tej powieści przez Henryka Sienkiewicza?
Nie do wiary, ale w polskich księgarniach nie ma obecnie ani jednej książki historycznej o Królowej Wiktorii, o której powstaje tyle dzieł artystycznych. A przecież czytając o jej czasach, można się wiele nauczyć np. jak zdobywać i rządzić światem. Także światem wyobraźni.

Tekst: Wiesław Adamik

Zdjęcia: dystrybutorzy filmów Tima Burtona oraz ' W pustyni i w puszczy" oraz filmu 'Młoda Wiktoria" ( fotosy i plakaty) oraz fotogramy reklamujące wystawę Katarzyny Widmańskiej