Miasto na K…

Bowiem Kluczbork leży nad Stobrawą, prawym dopływem Odry, w miejscu, gdzie rzeka przepływa przez pasmo lasów zwane Przesieką, na starym szlaku solnym, który prowadził z Krakowa do Wrocławia.
Od 1293 roku Kluczbork należał do księstwa głogowskiego, od 1312 do oleśnickiego, od 1323 był w księstwie legnicko - brzeskim, w latach 1331 - 1356 jako zastaw u króla Polski Kazimierza Wielkiego. Podczas wojen husyckich miasto opanowali husyci pod wodzą rycerza polskiego Dobka Puchały cieszącego się poparciem mieszkańców.

Następnie Kluczbork był ponownie kilkakrotnie oddawany w zastaw i sprzedawany. Od 1536 roku aż do wygaśnięcia piastowskiej linii brzeskiej był w posiadaniu książąt brzeskich, lenników korony czeskiej, którzy będąc wyznawcami religii protestanckiej, wprowadzali ją stopniowo w podległych im ziemiach.

Po śmierci ostatniego księcia legnicko - brzeskiego Jerzego Wilhelma w 1675r., Kluczbork przeszedł pod bezpośredni zarząd cesarza austriackiego Leopolda I, a po 1740r. wraz z całym Śląskiem znalazł się w granicach państwa pruskiego. Rozpoczął się okres dominacji kultury niemieckiej w wyniku kolonizacji fryderycjańskiej oraz administracyjnych zarządzeń władz pruskich, szczególnie ostrych w czasie tzw. kulturkampfu.

W 1816r, miasto stało się siedzibą władz powiatowych. W połowie XIX wieku rozpoczęła się budowa dróg bitych i kolejowych, dzięki czemu Kluczbork stał się ważnym węzłem kolejowym w północnej części rejencji opolskiej, do której włączono go w 1820. Jednocześnie rozwijało się szkolnictwo podstawowe i średnie, w nawiązaniu do tradycji XVI/XVII wieku, gdy szkoły miejskie w Byczynie i w Kluczborku cieszyły się doskonałą opinią na Śląsku.

W mieście żyli zgodnie ewangelicy katolicy i wyznawcy judaizmu. Działały różne towarzystwa oświatowe i charytatywne. Został zbudowany szpital miejski (1848) i miejski zakład gazowy (1867), powstał ewangelicko - luterański zespół leczniczy "Betania" (1888), wzniesiono budynek poczty (1891) i gmach sądu (1895), działał prowincjonalny zakład dla umysłowo chorych. Koniec XIX i początek XX wieku przyniósł miastu mającemu dotąd charakter rolniczy, początki rozwoju przemysłowego bowiem powstały browary, drukarnia, przędzalnia, cukrownia, cegielnia, nowoczesna warzelnia, fabryka mebli i zakład wyrobów metalowych.

W latach 1907 - 1908 zostaje przeprowadzona w mieście sieć wodociągowa i kanalizacyjna, znacznie później powstaje elektrownia nad Stobrawą. Po I wojnie światowej wraz z całym powiatem obejmującym Wołczyn, Byczynę oraz gminy wiejskie, stał się terenem przygranicznym bowiem kilkanaście kilometrów od miasta przebiegała granica Republiki Weimarskiej z Polską. Po podziale Górnego Śląska w październiku 1921 roku powiat kluczborski w całości pozostał w obrębie państwa niemieckiego - od 1933 Rzeszy Niemieckiej, aż do 20 stycznia 1945, gdy do miasta wkroczyły wojska radzieckie I Frontu Ukraińskiego. Oficjalnie władze polskie przejęły Kluczbork wraz z całym Śląskiem Opolskim 18 marca 1945.

Jednym z najcenniejszych obiektów zabytkowych w Kluczborku jest gotycki kościół pw. Zbawiciela, należący do parafii ewangelicko - augsburskiej, a zbudowany w XIV stuleciu, na miejscu poprzedniego drewnianego, wzmiankowanego w źródłach pisanych z 1298 roku.       

Świątynia niejednokrotnie przebudowywana i odbudowana po kolejnych pożarach w mieście, posiada wyposażenie wnętrza rokokowe. Architektoniczny ołtarz główny, utrzymany w kolorze białym, jak również ambona z bogatą dekoracja ze scenami figuralnymi o tematyce religijnej, chrzcielnica o roślinnej ornamentyce oraz prospekt organowy zostały wykonane przez wrocławskiego rzeźbiarza Leopolda Jaschkego ok. połowy XVIII wieku. W sezonie letnim odbywają się tutaj koncerty organowe z udziałem słynnych wykonawców krajowych i zagranicznych dzięki powstałej pod koniec lat 80-tych Fundacji Kluczborskich Wieczorów Muzycznych.

Kluczbork był od połowy XVI w. jednym z głównych ośrodków polskiego protestantyzmu na Śląsku. A po wojnie trzydziestoletniej stał się, obok Byczyny, centrum życia literackiego, ponieważ w kręgu protestantów rozwinęła się nie tylko literatura religijna ale i świecka.

W 1867 roku okręg synodalny w Kluczborku liczył 16 parafii, 19 pastorów i 33 987 wiernych. Wówczas wszystkie parafie należały do utrakwistycznych (polsko niemieckich), tutaj działali "pastores polonici" - protestanccy duszpasterze, którzy pełnili swoją służbę w rozległych i licznych parafiach, równolegle odprawiając polskie i niemieckie nabożeństwa, troszcząc się o kancjonały, postylle i modlitewniki polskie. Dopiero w okresie międzywojennym - po dojściu Hitlera do władzy - zaniechano odprawiania nabożeństw w języku polskim.

Ludność żydowska w Kluczborku wzmiankowana jest w połowie XVIII wieku, a pierwsza gmina żydowska powstała w Kraskowie w 1765 roku. Założono tam wówczas pierwszy w okolicy cmentarz żydowski, na którym również grzebano aż do 1926 roku Żydów - mieszkańców Kluczborka, nie posiadających własnego kirkutu. W Kraskowie obok cmentarza powstał zespół synagogalny, składający się z synagogi, szkoły i łaźni rytualnej, spalony w 1876. Pierwsza bożnica powstała w 1856 w prywatnym domu, a synagoga została otwarta 15 września 1886 roku, wzniesiona według projektu powiatowego budowniczego Friedricha w stylu romańsko - mauretańskim. Została ona spalona podczas tzw. kryształowej nocy z 9/10 listopada 1938r., rozpoczynającej pogrom żydów w Rzeszy Niemieckiej. Resztki po wypalonej synagodze rozebrano. Wiosną 1939 roku trwały jeszcze prace przy wywożeniu gruzu.

Siedziba regionalnego Muzeum im. Jana Dzierżona wraz z przylegającą do niego wieżą ciśnień, wyróżnia się w zabudowie miasta. Jest to budynek dwupiętrowy, z wysokim poddaszem, postawiony na planie prostokąta o wygiętych dłuższych bokach, a ustawiony poprzecznie w stosunku do biegnącej pod nim ulicy. Wygięcie dłuższych boków wynika stąd, że mur budynku w swej najniższej części (fundamentów) jest przedłużeniem miejskiego muru obronnego.

Pod koniec XIII w, istniał tu dwór książęcy, a pierwszy murowany zamek powstał prawdopodobnie pod koniec XIV stulecia. Z 1581 r, pochodzi najstarsza zachowana wzmianka w źródłach pisanych mówiąca, że miasto podejmuje się strzec zamku. W 1590 roku została wzniesiona przez książąt brzeskich budowla piętrowa o gotyckich oknach. Pod koniec XVII w, zamek uległ ruinie, w 1720 przebudowany był na siedzibę administracji kluczborskich dóbr cesarskich. W XIX w. mieścił się tutaj urząd skarbowy, następnie sądy różnej instancji. W 1854 roku budynek otrzymał drugą kondygnacje.

W 1907r, dawna wieża zamkowa, zbudowana z cegieł i mająca wysoki cokół z kamieni polnych, została przebudowana na wieżę ciśnień, otrzymując nowy dwustopniowy dach namiotowy.
W latach 1931 - 1932 miały miejsce skomplikowane pod względem technicznym prace, których celem było poprowadzenie ulicy poza obręb murów. Wtedy wyburzono część dolna budynku "dawnego zamku" i stojący na jego na jego tyłach, wybudowany jeszcze w połowie XVII wieku królewski skład (magazyn) solny, który został wykupiony w XVIII w, od skarbu państwa pruskiego przez miasto. Przez wiele lat mieściły się tutaj klasy szkoły katolickiej.

Tekst za. kluczbork.pl