Skąd pochodzi śląski Rej?

Jan z Kluczborka żyjący w latach 1370 - 1436, teolog i filozof. Syn mieszczanina kluczborskiego studiując od 1387r. w Pradze filozofie i prawo, uzyskał w 1397 tytuł magistra sztuk wyzwolonych. Należał do pierwszych profesorów Ślązaków, którzy ok. 1401/1402 przenieśli się z Pragi do Akademii Krakowskiej. W Krakowie w 1404 został dziekanem wydziału filozofii, a w 1423 uzyskał doktorat teologii. Należał do założycieli i organizatorów Biblioteki Jagiellońskiej. Przebywając pod koniec swego życia w Kluczborku przeprowadził reorganizacje szkoły miejskiej i ufundował stypendium dla biednych scholarów miasta. Pozostawił w rękopisach kazania, wykłady, mowy, w tym doktorską i słynną mowę wygłoszoną w Krakowie ku czci króla Władysława Jagiełły po zwycięstwie grunwaldzkim.

Adam Gdacjusz - "płomienny kaznodzieja z Kruciburka" - urodził się w 1609/1610 roku w ubogiej kluczborskiej rodzinie mieszczańskiej z dawna tu osiadłej. Mając 23 lata wstąpił do Toruńskiego Gimnazjum Akademickiego - wówczas jednej z najlepszych szkół protestanckich w Rzeczypospolitej. W latach 1633 - 1642 był nauczycielem szkół protestanckich na Spiszu, w Elblągu i Wilnie, gdzie pełnił również funkcje kaznodziei przy zborze wileńskim. Ostatnie lata wojny trzydziestoletniej to pierwsze lata "pastorowania" A. Gdacjusza w Kluczborku. Po pożarze miasta w maju 1654r. zajął się odbudową kościoła. Adam Gdacjusz zwany również "śląskim Rejem" uważany jest za najciekawszego pisarza śląskiego XVII w. Jest autorem pierwszego drukowanego zbioru kazan śląskich, wygłaszanych w świątyni kluczborskiej oraz pierwszej postylli polskiej, określanej "Gdacjuszką", a przeznaczonej dla ludu śląskiego i wydanej w Lesznie w 1650 r. Pierwsze swe utwory drukował w Toruniu, a druki z lat 1678 - 1688 powstawały w oficynie Jana Krzysztofa Jacoba w Brzegu. 7 lutego 1688 roku Adam Gdacjusz zrezygnował ze stanowiska farorza kluczborskiego piastowanego przez 42 lata. Zmarł 7 kwietnia 1688r, w Kluczborku.

Obok Adama Gdacjusza zgromadziło się szereg pomniejszych, głównie przygodnych literatów z okolic Kluczborka, piszących swe utwory po łacinie lub rzadziej po polsku. Byli to: Joannes Conradi, Venceslaus Pripadlovius, Jakub Opala, Jerzy Blida, Joannes Scopius, Matthias Wolffarth, Adam Deditius. Do nich należał również, piszący okolicznościowe wiersze łacińskie, niemieckie i polskie, Puklerzski Thyreus Jan, który od 1659 roku był dziekanem ewangelickim w Byczynie. Napisał on (pod pseudonimem Janes Chorosines z Beckova), wydany w Oleśnicy, utwór okolicznościowy pt. "Poseł krotochwilny Mac Lac", z okazji ślubu duchownego ewangelickiego Biharzowskiego w 1666 roku.

Tematem tej komedii rybałtowskiej jest nieudana próba Mac Laca, podającego się za posłańca przynoszącego życzenia, dostania się na wesele w Kluczborku. Mac Lac, jego kompani Swak i Wojtek Pała, to tzw. ludzie luźni, których wielu wtedy - po wojnie trzydziestoletniej - włóczyło się po Śląsku.

Gustav Freytag (1816 - 1895) urodzony w Kluczborku, niemiecki pisarz i publicysta, czołowy przedstawiciel niemieckiego realizmu mieszczańskiego. W XIX w. rozgłos przyniosła mu powieść "Soll und Haben" będącą apologią pruskiego kapitalizmu, zawierająca akcenty antypolskie i antysemickie. Mając 70 lat napisał także książkę wspomnieniową, w której opisuje swoje dzieciństwo - lata burmistrzowania swojego ojca w Kluczborku - i rodzinne strony. Postawiony w 1931 roku przez mieszkańców miasta, na skwerku przy zachodniej pierzei rynku, pomnik - źródło Gustava Freytaga, zaprojektowany przez rzeźbiarza Hansa Walitschka, został zniszczony w 1945 roku.

Dr Jan Justyn Jerzy Henryk Koelling (1832 - 1892) pochodził ze znanej rodziny pastorów, którzy przez trzy pokolenia pastorowali w Roszkowicach koło Byczyny. Po skończeniu teologii na Uniwersytecie we Wrocławiu był najpierw pastorem w Polanowicach, a po śmierci ojca, pod koniec 1865 roku objął parafię w Roszkowicach, Nasalach i Wojsławicach. Jego młodszy brat Karol Ernest Herman był pastorem i dziejopisarzem w Byczynie. Henryk Koelling, sprawując od 1873 roku superintendenture okręgu kluczborskiego, napisał znakomite dzieło "Presbyterologia Dioceseos Cruciburgensis", wydane we Wrocławiu w 1877r., w którym przedstawił dzieje pastorów i kaznodziejów z okręgu kluczborsko - byczyńskiego. W 1882 otrzymał tytuł doktora na Uniwersytecie w Lipsku. Wydał również 2 kazania po polsku i opracował podręcznik języka niemieckiego dla polskich szkół ludowych. Znał dobrze język grecki, hebrajski, łaciński, polski i niemiecki. Na początku lat 80-tych XIX wieku z inicjatywy dra Henryka Koellinga i pod jego zarządem została powołana ewangelicko - luterańska fundacja "Betania" diecezji Kluczbork, dzięki której został wybudowany szpital ewangelicki, w następnych latach rozbudowany i poszerzany o nowe oddziały, w których chorych pielęgnowały siostry miłosierdzia - diakonise.
Dla uczczenia założyciela fundacji i Domu Macierzystego Diakonis "Betania" na dziedzińcu szpitalnym został wzniesiony neoklasycystyczny pomnik - na kilkustopniowej podstawie kwadratowej postument zwieńczony wazą - który stoi do dziś.

Jan Dzierżon - najwybitniejszy syn ziemi śląskiej; ur.16.01.1811 r. we wsi Łowkowice, gmina Kluczbork; w 1833 r. ukończył wydział teologii na uniwersytecie we Wrocławiu, poza tym uczęszczał na wykłady matematyki, astronomii i historii; jako wikary w podopolskich Siołkowicach uruchomił ul obserwacyjny, gdzie po raz pierwszy uchwycił fakt dzieworództwa (partenogenezy - czyli rozwoju normalnego zarodka z niezapłodnionego jaja) u pszczół; udowodnił, że unasienniona matka pszczela składa dwa rodzaje jaj: z niezapłodnionych powstają partenogenetycznie trutnie, z zapłodnionych - robotnice lub matki; ta udowodniona słuszność przyniosła Dzierżonowi światową sławę jako uczonemu-teoretykowi, jak również jako praktykowi-reformatorowi, który zrewolucjonizował hodowlę pszczół, czyniąc z niej gałąź gospodarki wiejskiej; do najważniejszych dzieł naukowych Dzierżona należą: "Rationelle Bienenzucht" oraz "Der Zwillingstock", wiele z jego dzieł przetłumaczonych było na inne języki europejskie, w języku polskim ukazały się : "Nowe udoskonalone pszczelnictwo", "Dodatek do teorii i praktyki nowego pszczelorza"; w uznaniu odkryć naukowych uniwersytet w Monachium nadał Dzierżonowi doktorat honoris causa (1872), a wiele rządów europejskich wysokie ordery i odznaczenia, otrzymał m.in. honorowe członkostwo towarzystw rolniczych w Krakowie i Lwowie; prace Dzierżona wywołały gwałtowne spory naukowe przez przeszło 50 lat; nadał pszczelarstwu nowy impuls, wprowadzając nowy typ ula pszczelego - ul skrzynkowy (ze snozami), który różnił się od wcześniejszych tym, że drewniane listewki można było wyjąć nie niszcząc pszczół, ponieważ plastry odcinało się jak w dzisiejszych ulach ramkowych; pod koniec swojego życia wrócił do rodzinnych Łowkowic, gdzie "pszczelarzył" aż do śmierci - 26.10.1906r. W uznaniu jego zasług po wojnie utworzono w Kluczborku w gmachu przy dawnej bramie zamkowej Muzeum im. ks. dr Jana Dzierżona, poświęcone głównie historii pszczelarstwa na Śląsku w okresie od X do XX wieku; dzięki ofiarności braci pszczelarskiej z całej Polski, działaczy PZP z województwa i Kluczborka odbyło się w dniu 20.09.1981 r. odsłonięcie i poświęcenie pomnika Dzierżona; w Łowkowicach, zwanych również w dawnych czasach Bienendorf - pszczela wieś, znajduje się grób tego wybitnego syna ziemi śląskiej; w miejscu, gdzie znajdował się dom Jana Dzierżona znajduje się Dom Ludowy (od 2 lat) poświęcony jego pamięci, również w tej wsi znajduje się szkoła nazwana jego imieniem; w pobliżu wsi Maciejów znajduje się Skansen Dzierżonowski przy Stacji Unasienniania Pszczół, gdzie można podziwiać różne ule figuralne

Bogusław Jarkłowski (1868-1933) był synem nauczyciela języka polskiego i francuskiego, pełniącego funkcje rektora średniej szkoły miejskiej i późniejszego profesora kluczborskiego gimnazjum humanistycznego. Artysta malarz, znany jako twórca portretów pastorów, znajdujących się w kościele ewangelickim i cyklu obrazów olejnych dawnego Kluczborka, namalowanych w oparciu o stare ryciny.

  tekst. um.kluczbork                                                                                                                                 zdjecie: Internet