Obecność Anny Romaniuk – spotkania z Czesławem Miłoszem

Obecność. Wspomnienia o Czesławie Miłoszu to publikacja, na jaką składa się długi szereg wypowiedzi, będących zapisem osobistych doświadczeń ich autorów z osobą poety. Łączy je wszystkie fakt, że dotyczą osobistych z nim spotkań. Porządkuje je zaś klucz chronologiczny, powiązany z przestrzenią dziewięćdziesięcioletniego biegu życia noblisty: od dzieciństwa po śmierć.
 
Książka Anny Romaniuk powstała na okoliczność stulecia urodzin Miłosza i stanowi dotychczas najpełniejszy zbiór wspomnień o nim. Odsyła do bogatej bibliografii, z jakiej zaczerpnięte zostały teksty bądź też, do których się one odwołują. Publikację wzbogaciło także obszerne, szczegółowe kalendarium życia i twórczości, ułatwiające czytelnikowi orientację w życiorysie poety. Jest też zespół barwnych zdjęć, ukazujących jego sylwetkę w wybranych momentach życia.

Czytelnik za pośrednictwem rodziny, przyjaciół, znajomych twórcy uzyskuje możliwość poznania go. Będzie to jednak portret złożony, niejednolity, przefiltrowany przez pamięć i osobiste doznania wielu osób. Wśród autorów wypowiedzi jest brat, syn, wnuczka, liczni przyjaciele, wydawcy, reżyserzy, lekarze, sekretarki, pielęgniarki – ludzie z różnych pokoleń. Każda z relacji, jakie dali m. in. Gustaw Herling-Grudziński, Adam Zagajewski, Wisława Szymborska, Jerzy Illg, Marek Skwarnicki, ks. Adam Boniecki, Anna Dymna, Krzysztof Zanussi, Stefan Chwin, opowiada zarówno o bohaterze książki, jak i o samych autorach. Ze spotkań z Miłoszem rodziły się bowiem osobiste refleksje, spostrzeżenia i decyzje twórcze i życiowe.
 
Na Czesława Miłosza ma szansę spojrzeć czytelnik z bliska, na co pozwala ta okoliczność, że otrzymuje perspektywę osób, z jakimi często łączyła poetę zażyłość czy przyjaźń. Może też obserwować jego dojrzewanie, rozwój, ewolucję, od początków twórczych, poprzez czas emigracji, po starość. Poszczególne fragmenty utrwalonych w pamięci ludzkiej świadectw życia i twórczości poety, składają się niczym puzzle w układance na całość wyrazistą, barwną. Nieprzeceniona jest wartość zbiorowego wysiłku utrwalenia wspomnień. Dzięki nim udało się utrwalić obraz Miłosza taki, jaki przechowali w pamięci ci, którzy się z nim zetknęli. Przyszłe pokolenia, które będą skazane już tylko na ich świadectwa, otrzymają ważny dokument, który pozwoli ujrzeć poetę żywym.

Książka wspomnień o Czesławie Miłoszu opowiada nie tylko o przeszłości, o szeregu dziesiątek lat, ujętych między rokiem 1911 a 2004, lecz także o współczesności, o sposobie istnienia zmarłego poety teraz. Wędrówka poprzez Szetejnie, Wilno, Warszawę, Goszyce, Kraków, Waszyngton, Paryż, Montgeron, Berkeley, Kraków wtajemnicza w takie doświadczenia poety, które odbiły się w życiu innych osób. Rekonstrukcja obrazu złożonego z elementów przeszłości ma więc znaczenie i dla przyszłości. Stanowi zbiór danych, które będą inspirowały kolejne pokolenia.

Tekst: Adrianna Adamek-Świechowska

Obecność. Wspomnienia o Czesławie Miłoszu, wybór, redakcja i opracowanie Anna Romaniuk, Wydawnictwo PWN, Warszawa 2013, s. 704.