Kopalnie w Tarnowskich Górach wpisane na Listę światowego dziedzictwa

Dziękujemy Światu, dziękujemy Komitetowi Światowego Dziedzictwa UNESCO. Cieszymy się, że wyjątkowa wartość naszego górniczego dziedzictwa, stała się powszechnie uznana. Byliśmy to winni naszym przodkom, jak i przyszłym pokoleniom, aby świadectwo przeszłości stało się świadectwem w przyszłości. Jesteśmy również świadomi, że tytuł ten to nie tylko prestiż, ale wielkie zobowiązanie. To na nas spoczywa ochrona naszego Dziedzictwa, tożsamości i rodowodu. To wielki dzień, ponieważ okazało się, że to nie są jakieś Tarnowskie Góry, tylko TE Tarnowskie Góry. Jestem dumny, przepełniony radością – skomentował decyzję Komitetu Światowego Dziedzictwa Zbigniew Pawlak, wiceprezes Stowarzyszenia Miłośników Ziemi Tarnogórskiej, które opiekuje się tarnogórskimi podziemiami i przygotowało wniosek o wpis na Listę światowego dziedzictwa UNESCO we współpracy z Narodowym Instytutem Dziedzictwa.

Kopalnie ołowiu, srebra i cynku w Tarnowskich Górach są największą i najbardziej znaczącą, historyczną kopalnią tych rud w Polsce – świadectwem 500-letnich tradycji górniczych. Położona na Nizinie Śląskiej w południowej części Polski, w jednej z europejskich prowincji metalogenicznych, od średniowiecza była ważnym miejscem w procesie metalurgicznym w Europie. Tarnogórskie górnictwo wyróżniało się ponadto w XIX w. rozległym, zintegrowanym systemem odwadniającym i zaopatrującym ludność i przemysł w regionie w wodę, równocześnie będąc jednym z największych tego typu rozwiązań na świecie.

Każdy nowy wpis na Listę światowego dziedzictwa cieszy, a szczególnie cieszą te, które ukazują nasz wkład w dorobek ludzkości. Tarnogórskie kopalnie mają zasłużone miejsce w historii rozwoju przemysłu górnośląskiego i tym samym historii gospodarczej Europy. To, co je wyróżnia na tle innych ośrodków górniczych w Europie to zakres w jakim zachowały się wyrobiska górnicze i niezwykle mądre podejście do gospodarowania zasobami środowiska, które doprowadziło do zlikwidowania zagrożenia wodnego i jednoczesnego zagospodarowania wody na potrzeby ludzi. Poprzez ten wpis składamy podziękowania ludziom, dzięki którym kolejne pokolenia mogą żyć i prosperować - powiedziała Katarzyna Piotrowska, kierownik Ośrodka ds. światowego dziedzictwa w NID.

Wpis, który zasadniczo związany jest z podziemnym systemem gospodarowania, wnosi również ważny wkład do kategorii miejsc związanych z górnictwem, będących rzadkością na Liście światowego dziedzictwa UNESCO – skomentował Barry Gamble, międzynarodowy ekspert.

Historia wydobycia w Tarnowskich Górach sięga średniowiecza. W rejony niegdysiejszych Tarnowic zaczęli ściągać kopacze srebra i ołowiu, a niedługo później powstało miasto Tarnowskie Góry, które od początku XVI wieku cieszyło się przywilejem wolności górniczej. Obecna nazwa tego leżącego na nizinie miasta, nie odnosi się do gór, ale jest połączeniem nazwy wsi – Tarnowice i gor – czyli kopalń.

Przez wieki górnictwo tarnogórskie zasilało produkcję w zakładach metalurgicznych w całej Europie. Po upowszechnieniu się procesu oddzielania srebra od miedzi przy pomocy topienia jej z ołowiem, w XVI wieku miedź zaczęła być powszechnie stosowana do produkcji m.in. naczyń domowych. Z Tarnowskich Gór eksportowano wtedy ołów, ale nie tylko. Odkrycia geograficzne i związany z nimi rozwój handlu światowego, m.in. srebrem, stworzyły możliwości eksportowe na nieznaną do tej pory skalę. W połowie XVI wieku tarnogórskie kopalnie były największym ośrodkiem górnictwa kruszcowego na Górnym Śląsku i jednym z największych w Europie – sprzedawały 80% wydobytej rudy ołowiowo-srebrnej do największych ośrodków hutniczych, z których srebro płynęło dalej do Azji.

Rudy ołowiowo-srebrne występują w rejonie Tarnowskich Gór w postaci gniazd i żył, co przez wieki narzucało specyficzny sposób wydobycia. Dominowały bardzo liczne małe kopalnie zakładane przez kupców i lokalną szlachtę, blisko siebie położone szyby, a było ich łącznie ponad 20 000, tworzyły specyficzny krajobraz. Kolejne odkrycie bogatych złóż srebronośnych pod koniec XVIII wieku dało nowy impuls do rozwoju górnictwa. W okresie pruskiej industrializacji powstała królewska kopalnia wielkoskalowa ołowiu i cynku, a Górny Śląsk został zdominowany przez przemysł ciężki.

Bogate złoża kruszców były podstawą dla rozwoju regionu tarnogórskiego, ale niezwykle wysoki napływ wody, przekraczający trzykrotność napływu występującego w kopalniach europejskich oraz płaski teren z dwiema niedużymi rzekami były wyzwaniem dla górników. Woda z opadów atmosferycznych, która nie jest szybko odprowadzana z powierzchni, np. ze względu na naturalne pofałdowanie terenu, przedostaje się do wyrobisk górniczych przez szczeliny, spękania i kawerny krasowe. W okolicy Tarnowskich Gór płyną dwie niewielkie rzeki Stoła i Drama, które przy znacznych opadach nie były w stanie szybko i skutecznie odprowadzić wody powierzchniowej zanim wniknęła w głąb ziemi. Z niebezpieczeństwem zalewania wyrobisk, poradzono sobie budując podziemny system wodny, na który składa się ponad 50 kilometrów głównych sztolni odwadniających i 150 kilometrów pomocniczych chodników odwadniających i transportowych. Przez lata konieczne było ciągłe dostosowywanie sieci odwadniania do skali wydobycia tak, aby zapewnić bezpieczeństwo i możliwość pracy górnikom. Początkowo wykorzystywano przede wszystkim drewniane urządzenia napędzane ręcznie lub za pomocą koni, które szybko okazywały się niewydajne lub zbyt drogie w eksploatacji. Rozwiązaniem stało się odwadnianie grawitacyjne, a jego budowa była możliwa w XVIII wieku dzięki wykorzystaniu „nowinki technologicznej” jaką były maszyny parowe. To transfer technologii i sprowadzone z Anglii maszyny parowe rozpoczęły rewolucję przemysłową w tej części Europy. W Tarnowskich Górach umożliwiły konstrukcję systemu odwadniającego i tym samym wykorzystanie bogatych złóż rud metali.

System gospodarowania wodą podziemną w Tarnowskich Górach to arcydzieło hydrotechniki nie tylko ze względu na złożoność i rozległość odwadniania, ale przede wszystkim ze względu na równoległe wykorzystywanie wody na potrzeby lokalne i regionalne. Unikatowy, pionierski model zrównoważonej gospodarki wodnej w czynnym środowisku górniczym przyczynił się do rozwoju wielkoskalowego systemu zaopatrywania wwodę do celów konsumpcyjnych i przemysłowych.

Materiał nadesłany