Bielsko-Biała: na skrzyżowaniu trzech kultur

Przez stulecia niezmiennymi cechami Bielska-Białej, mimo zawiłej i burzliwej historii, pozostawała wielonarodowość oraz wielokulturowość. To właśnie one miały wpływ na obecny kształt miasta.

- By lepiej zrozumieć niepowtarzalne dziedzictwo kulturowe, które dzisiaj możemy podziwiać w Bielsku-Białej, należy uzmysłowić sobie, że jest ono dziełem wielu ludzi, kultur, narodów, czy religii - wyjaśnia Anna Zgierska, szefowa Wydziału Promocji Miasta w Bielsku – Białej – Miasto najlepiej charakteryzuje pisarz, etnograf, historyk kultury - Antoni Kroh: „Każdy naród dawał, każdy brał – księgowych przy tym nie zatrudniano”.

Śladami ewangelików

Bielsko – Biała to obecnie  jedyne polskie miasto, w którym istnieją trzy parafie wyznania ewangelicko – augsburskiego skupiające 3000 wiernych. Wchodzą one w skład Diecezji Cieszyńskiej Kościoła Ewangelicko – Augsburskiego w Polsce. Ewangelicy od początku odegrali decydującą rolę w dziejach obu miast: Bielska i Białej. Nie tylko przeważali w nich ilościowo, ale również dominowali pod względem gospodarczym, politycznym i kulturalnym. W połowie XIX wieku tzw. Bielski Syjon1 stał się jednym z głównych centrów teologiczno - oświatowych protestantyzmu ówczesnej Austrii. Do dzisiaj zachowały się zabytki, związane z historią tutejszego luteranizmu: kościoły, ewangelickie szkoły i internaty, sierocińce, a także cmentarze.

Podczas weekendowej wycieczki  śladami kultury ewangelickiej warto zwrócić uwagę na jedyny w Polsce pomnik Marcina Lutra. Jest to dzieło wiedeńskiego rzeźbiarza Franciszka Vogla. Godne uwagi jest również Ewangelickie Seminarium Nauczycielskie utrzymane w klasycystycznym stylu. Była to pierwsza ewangelicka uczelnia tego typu w Austrii. Wśród licznych kościołów ewangelickich warto odwiedzić Kościół Ewangelicko – Augsburski Marcina Lutra, w którym znajduje się chrzcielnica z 1817 roku oraz piękne organy z opawskiej firmy Karola Kutlera, a także Kościół  Ewangelicko – Augsburski  św. Jana Chrzciciela. Obok kościoła znajduje się niewielki park, zabytkowy dom parafialny i cmentarz z nagrobkami z przełomu XIX i XX wieku. W słoneczny, jesienny dzień miłośnicy architektury powinni wybrać się na spacer po tzw. nowym cmentarzu ewangelickim, utrzymanym w secesyjnym stylu. Jest to jeden z najpiękniejszych cmentarzy miasta, z dużą ilością zieleni. Ten kompleks cmentarny zaprojektował wiedeński architekt Hans Mayer.

W kręgu katolickiej kultury

Katolicyzm był drugim dominującym wyznaniem, które miało wpływ na dziedzictwo kulturowe Bielska i Białej oraz rozwój tych miast. Najstarszym obiektem sakralnym, a zarazem jednym z nielicznych obiektów tego typu na Śląsku Cieszyńskim, jest gotycki Kościół św. Stanisława z XIV wieku. Niezwykłe wnętrze składa się m.in. z późnogotyckiego tryptyku ołtarzowego oraz pięciobocznego prezbiterium ze sklepieniami krzyżowo – żebrowymi i gotyckimi polichromiami przedstawiającymi sceny pasyjne. Podczas spaceru po mieście szlakiem katolicyzmu warto wejść do barokowego kościoła Opatrzności Bożej. W środku znajdują się godne uwagi: ambona w kształcie łodzi, ołtarz późnobarokowy, stacje drogi krzyżowej Petra Bohuna oraz zegar wieżowy z 1888 roku. Jednym z największych kościołów w Bielsku-Białej, który góruje nad miastem jest Katedra św. Mikołaja. Był on wielokrotnie niszczony przez pożary,
a następnie rozbudowywany, obecnie składa się z dwóch części: gotycko – barokowej oraz neoromańskiej z wysoką na 61 m wieżą. Portal świątyni zdobi figura Chrystusa otoczona medalionami z wizerunkiem dwunastu apostołów, nad którym umieszczono posągi św. Mikołaja, Jadwigi Śląskiej i św. Jana Nepomucena. Rzeźby te wykonał Othmar Schimkowitz – współpracownik Otto Wagnera. Na zakończenie wycieczki po zabytkach katolickich, warto zatrzymać się na chwilę zadumy wśród neorenesansowych krużganków grobowcowych na cmentarzu katolickim w Białej. Znajdują się tutaj groby znanych postaci związanych z miastem: reżysera – Władysława Nehrebeckiego, przemysłowców - Edmunda Schmeji i Franciszka Strzygowskiego, dziadka Jana Pawła II – Macieja Wojtyły.

W cieniu trzeciej religii

W dzisiejszym Bielsku-Białej, na każdym kroku da się także odczuć wpływy jednego z najwybitniejszych architektów miasta, pochodzenia żydowskiego – Karola Korna (1852-1906), który stworzył szereg budowli, m.in. cały ciąg budowli przy ul. 3 Maja, hotel „Prezydent”, Pocztę Główną, Willę Sixta. Niestety ze względu na burzliwą i krwawą historię Żydów w okresie II Wojny Światowej, w mieście zachowało się lub zostało odbudowanych tylko kilka zabytków kultury żydowskiej. Wędrówkę jej śladami warto rozpocząć od zwiedzenia budynku dawnej Żydowskiej Gminy Wyznaniowej (obecnie Sąd Rejonowy), zbudowanego w 1904 roku właśnie przez Karola Korna. Mieściły się tutaj: biura, mieszkanie dla rabina oraz siedziby niektórych żydowskich firm. Wśród zachowanych budynków imponujące wrażenie robi dawna szkoła żydowska (obecnie gimnazjum katolickie), która znajduje się przy ulicy Słowackiego 25. Jednak najpiękniejszym i dobrze zachowanym zabytkiem kultury żydowskiej jest cmentarz. Na jego terenie znajduje się ponad 1200 nagrobków, obelisków i macew oraz dom przedpogrzebowy z ciekawymi polichromiami projektu Karola Korna z 1885 roku.
W jednej części cmentarza umieszczono również płyty nagrobne ze zlikwidowanego cmentarza w Białej.

 - Obecnie miłośnicy turystyki kulturowej oprócz wielu cennych zabytków, znajdą w Bielsku – Białej także liczne wydarzenia artystyczne, festiwale muzyczne czy kulturowe – dodaje Anna Zgierska – To właśnie wielu religiom i kulturom nasze miasto zawdzięcza różnorodność duchową i materialną. Dlatego chcemy podkreślać i kultywować tę niezwykłą tradycję, która wyróżnia Bielsko-Białą na tle innych miast.

Więcej informacji o zabytkach Bielska-Białej oraz o wydarzeniach artystycznych w mieście na stronach www.bielsko-biala.pl oraz www.visitbb.pl.

O Bielsku-Białej:
Dzisiejsze miasto Bielsko-Biała powstało 1 stycznia 1951 roku w wyniku połączenia dwóch miast, leżących na dwóch różnych ziemiach polskich: śląskiego Bielska, o którym pierwsza wzmianka pochodzi z 1312 r. oraz małopolskiej Białej, założonej w końcu XVI w. Oba miasta dzieliła tylko rzeka Biała. Te dwa organizmy o odrębnej historii już od XIX wieku stanowiły faktycznie jeden ośrodek miejski. W latach 1975 – 1999 Bielsko-Biała było stolicą województwa bielskiego, a w 1999 roku utworzono powiat bielski w granicach województwa śląskiego. W czasie II Wojny Światowej zarówno Bielsko, jak i Białą szczęśliwie ominęły zniszczenia. Za sprawą niezliczonych zachowanych zabytków w stylu secesyjnym i neorenesansowym, Bielsko-Biała jest obecnie bardzo często określane jako „Mały Wiedeń”.


1 Bielski Syjon powstał w końcu XVIII w. na terenie wydzielonym z dolnego pastwiska miejskiego na potrzeby miejscowej gminy ewangelickiej. Umożliwił to patent tolerancyjny ogłoszony 13 października 1781 r. przez cesarza Józefa II. W latach 1630-1634 siłą odebrano ewangelikom wszystkie świątynie i zmuszono do odprawiania nabożeństw w górach Beskidu Śląskiego (pozostałością są tzw. leśne kościoły). Patent tolerancyjny umożliwił protestantom budowę skromnej świątyni (dzisiejszy kościół Zbawiciela) i szkoły.