Czas Solidarności

Galeria „Krypta u Pijarów” w Krakowie, ul. Pijarska 2 zaprasza na kolejną wystawę

PLAKATY "SOLIDARNOŚCI"(1980-1989) z kolekcji Danuty i Jerzego Bruckwickiego

KRZYSZTOF BARAN CZESŁAW BIELECKI JAN BOKIEWICZ JACEK ĆWIKŁA HENRYK FAJLHAUER WIESŁAW GOŁUCH KRYSTYNA JANISZEWSKA JERZY JANISZEWSKI MICHAŁ JĘDRCZAK ROMAN KALARUS PIOTR MŁODOŻENIEC LESZEK NADSTAWNY EUGENIUSZ SKORWIDER JACEK STANISZEWSKI EUGENIUSZ GET STANKIEWICZ

Współpraca: Galeria Krytyków „Pokaz” Warszawa, NSZ 1980; IPN- Kraków;
Rok Kultury Niezależnej

Wernisaż we wtorek:24 listopada 2009 o godz.18.00
Wystawa czynna do 13 grudnia 2009
od wtorku do soboty w godz. 13.00-17.00

Strajkowe lato 1980 roku zmieniło bieg dziejów Polski. Przez szesnaście miesięcy - od 14 sierpnia 1980 do 13 grudnia 1981 - żyliśmy nadzieją, walczyliśmy o demokratyzację życia społecznego. Powstał pierwszy w bloku państw komunistycznych niezależny, samorządny związek zawodowy "Solidarność". Polskich dążeń do wolności i demokracji nie przerwało wprowadzenie przez władzę w nocy z 12 na 13 grudnia 1981 roku stanu wojennego. Historyczny okres Sierpnia '80, czasów legalnej i podziemnej "Solidarności" zakończyły wybory 4 czerwca 1989 roku.

Narodziny "Solidarności" obok znaczących zmian politycznych i społecznych przyniosły także zmiany w kulturze polskiej. Nasze nadzieje i oczekiwania znalazły swój wyraz również w sztuce. Zwłaszcza graficzne komentarze wydarzeń lat 1980-89 są fascynującym świadectwem czasu. Plakaty, rysunki mówiły o ideałach "Solidarności": godności, demokracji, wolności, prawdzie, sprawiedliwości. Wyrażały sprzeciw wobec represji, przemocy i nietolerancji. Przypominały o faktach historycznych ukrywanych i fałszowanych przez komunistyczne władze; stały się szczególnym kalendarzem polskich zrywów patriotycznych i społecznych. Interpretowały zachodzące w kraju zmiany społeczne, polityczne, gospodarcze i kulturalne.

Grafikę "Solidarności" zapoczątkowały odręczne, pospiesznie malowane w sierpniu 1980 roku napisy i hasła na murach stoczni, kopalń, fabryk, zajezdni i ścianach domów, na wiejskich płotach i ogrodzeniach. Mówiły o tym, że strajki trwają, że strajkujący robotnicy nie ulegną. Podczas tych legendarnych dni powstał graficzny znak "Solidarności". Jego autorem był Jerzy Janiszewski, młody grafik i ilustrator z Gdańska. Od pierwszych dni strajku wystawałem pod bramą stoczni - wspomina artysta. Czułem, że powinienem uczestniczyć w tym, co się tam działo. To było ogromne przeżycie. Pierwszy raz byłem świadkiem takich wydarzeń. Widziałem, jak zawiązywała się między ludźmi solidarność, jak się z niej rodził ruch społeczny. Pierwsza myśl, jaka mi zaświtała, to zrobić jakiś plakat. Szukałem symboli, najpierw pomyślałem o bramie stoczniowej udekorowanej kwiatami, o fladze biało-czerwonej, o akcentach religijnych. Szukałem znaku, który połączyłby wszystkich. Znak "Solidarności" Janiszewskiego przywodzi na myśl robotnicze pochody z lat 1956, 1970, 1976, maszerujących, wspierających się nawzajem ludzi. Ma wielki ładunek emocjonalnego napięcia, niesie w sobie uniwersalne przesłania. Błyskawicznie stał się jednym z najbardziej znanych znaków graficznych na świecie.

Plakat był szczególnie predysponowany do upowszechniania idei "Solidarności", szybko docierał do myśli i przekonań każdego Polaka. Różne struktury i biura związku wydały ich ponad sto. Upowszechniały one idee i cele "Solidarności", towarzyszyły jej walce o legalizację i prawa człowieka, dokumentowały działalność związku, informowały o istotnych
wydarzeniach społecznych i kulturalnych. Ikonografia większości z nich opierała się na istniejących w powszechnej świadomości znakach i symbolach, których rodowód sięgał tradycji chrześcijańskich i polskich zrywów powstańczych i niepodległościowych. Powracano do prawdziwych znaczeń wielu słów i motywów określających ówczesną rzeczywistość.

Wprowadzenie stanu wojennego wywołało w społeczeństwie polskim szok i ogromny sprzeciw. Pogarda dla sprawców "grudniowej nocy" niemal natychmiast objawiła się w ironicznych hasłach, dowcipach i rysunkach satyrycznych. Ich bohaterami stali się generałowie z WRON-y (Wojskowej Rady Ocalenia Narodowego), komisarze wojskowi, esbecja i milicja, działacze PZPR-u. Ulotki, plakaty, okolicznościowe kartki, kalendarze, podziemne znaczki pocztowe stały się oskarżycielskimi dokumentami stanu wojennego. Odegrały one istotną rolę w walce społeczeństwa z komunistyczną władzą. Były wyrazem buntu i oporu, świadczyły o tym, że "Solidarność" żyje. Przynosiły otuchę, przełamywały strach, często wywoływały śmiech. Powstała nowa ikonografia. Obok symbolu krzyża - znaku, kotwicy - symbolu nadziei, biało-czerwonej flagi (najczęściej poszarpanej i postrzępionej), bochenka chleba, krat pojawiły się nowe symbole: V - dwa palce ułożone w znak zwycięstwa, liczba 13, czarne okulary Jaruzelskiego, ułańskie proporczyki, krzyże ułożone z kwiatów, palące się świece, przeróżne sylwetki ptaków i zwierząt, wojskowe i milicyjne pojazdy i sprzęty, obrazy gniewnych, ironicznych gestów.

Grafika "Solidarności" z lat 1980-89 to interesujący i pasjonujący obszar sztuki mówiącej o człowieku, jego życiu, dążeniu do niezależności i wolności, prawdy i dobra. Artyści związani z nurtem kultury niezależnej uczynili znak i symbol świadomym i konsekwentnie stosowanym sposobem interpretacji współczesności, wydarzeń społecznych, politycznych i kulturalnych. Emocjonalnie komentowali bolesne i radosne doświadczenia Polaków ostatnich dwudziestu lat XX wieku. Plakaty i rysunki ze znakiem "Solidarności" wyróżnia prostota form, lapidarność, ogromny ładunek emocjonalny, wielość znaczeń. One nadal przykuwają uwagę, budzą ciekawość.